شناخت ضعف اندام عصبي

هنگامي که در ابتدا به دليل علائم هشداردهنده‌اي مانند ضعف دست يا پاي خود به پزشک مراجعه مي‌کنيد، ممکن است شک کنيد که مشکل شما به علت سکته‌ي مغزي يا اسکلروز چندگانه (ام‌اس) اتفاق افتاده است.
با اين حال، علت ديگري نيز براي اين علائم وجود دارد که به آن «ضعف اندام عصبي» گفته مي‌شود.
علائمي که همراه با اين مشکل بروز مي‌کند، به دليل وجود مشکلي در عملکرد سيستم عصبي است، نه به دليل آسيب دائمي به سيستم عصبي. در نتيجه، قابليت بهبودي مشکل وجود دارد.
ضعف اندام عصبي حتي در ميان متخصصان سلامت هم به‌خوبي شناخته‌شده نيست. هدف اين بروشور اين است که به شما در درک بهتر مشکل ضعف اندام عصبي و نحوه‌ي مقابله با آن کمک کند.
تمام اين اطلاعات ممکن است براي شما اعمال نشود و شما بايد وضعيت خود را با پزشک خود در ميان بگذاريد.
نشانه‌هاي ضعف اندام عصبي به اشکال ديگري نيز ـ که با اختلال حرکتي و بي‌حسي شباهت دارد ـ تأثير مي‌گذارد. براي کسب اطلاعات بيشتر در اين موارد مي‌توانيد به اين وب‌سايت سر بزنيد: www.neurosymptoms.org

ضعف اندام عصبي چيست؟
ضعف اندام عصبي، ضعف در دست يا پا است که به اين علت ايجاد مي‌شود که يا سيستم عصبي کار نمي‌کند يا به‌درستي کار نمي‌کند؛ بنابراين، اين مشکل ناشي از آسيب يا بيماري سيستم عصبي نيست.
اگر ضعف اندام عصبي داريد، ممکن است نشانه‌هايي از قبيل موارد زير را تجربه کنيد:
• در راه رفتن مشکل داشته باشيد.
• در يک طرف بدن خود احساس سنگيني داشته باشيد.
• اجسام از دستتان رها شود.
• احساس کنيد يک عضو يا دست و پاي شما طبيعي نيست.
علائم اين بيماري مي‌توانند ناتوان‌کننده و ترسناک باشند.

ضعف اندام عصبي چگونه تشخيص داده مي‌شود؟
ضعف اندام عصبي معمولاً به‌وسيله‌ي يک متخصص مغز و اعصاب يا پزشک متخصص سکته‌هاي مغزي تشخيص داده مي‌شود.
زماني که پزشک شما را معاينه مي‌کند، ممکن است علائمي در شما وجود داشته باشد که به تشخيص منجر مي‌شود. اين ويژگي‌هاي موجود در بيماران عبارت‌اند از:
• علامت هوور – براي مشاهده‌ي اين علامت آزمايشي به اين ترتيب انجام مي‌شود که مثلاً پزشک از شما مي‌خواهد پاي خود را به سمت پايين فشار دهيد. ممکن است پاي آسيب‌ديده شما در اين کار ضعيف باشد. با اين حال، هنگامي که پزشک از شما مي‌خواهد پاي ديگر خود را بالا ببريد، قدرت پاي آسيب‌ديده به حالت عادي بازمي‌گردد. بعضي از افراد مبتلا به ضعف اندام عصبي از اين روش به‌عنوان يک حرکت فيزيوتراپي براي تحريک حرکت طبيعي در پاي آسيب‌ديده‌ي خود (و براي اثبات به خود که تشخيص درست است) استفاده مي‌کنند.

پزشکان از آزمايش‌هايي مانند نشانه‌ي هوور براي تشخيص ضعف اندام عصبي استفاده مي‌کنند. تصوير سمت چپ نشان مي‌دهد که پاي بيمار ضعيف است. تصوير سمت راست نشان مي‌دهد هنگامي که بيمار پاي سالم خود را بلند مي‌کند، قدرت پاي ديگر به او برمي‌گردد.
• نوعي الگوي ضعف نيز وجود دارد که «ضعف کلي» در يک عضو ناميده مي‌شود. به اين معني که تمام عضلات در يک عضو به‌طور مساوي آسيب ديده‌اند؛ در حالي که بعد از سکته برخي عضلات ضعيف‌تر از عضلات ديگر هستند. اين نوع ضعف مي‌تواند منجر به روي زمين کشيدن پاها در زمان راه رفتن شود که خاص ضعف اندام عصبي است.

• تفاوت ميان ميزان قدرت عضو در بستر و هنگام راه رفتن نيز يکي ديگر از علامت‌ها است. بعضي افراد مبتلا به ضعف اندام عصبي، زماني که در رختخواب دراز کشيده‌اند قدرت پايشان به‌نسبت طبيعي است، اما در هنگام راه رفتن پاهاي ضعيفي دارند. عکس اين حالت نيز مي‌تواند درست باشد. بايد در نظر داشته باشيم که معناي اين حرف اين نيست که اين افراد به‌اندازه‌ي کافي تلاش نمي‌کنند. تنوع قدرت در حالت‌هاي مختلف از ويژگي‌هاي کليدي تشخيص است.
• ضعف به شکل از حال رفتن علامت ديگري است که به اين صورت خود را نشان مي‌دهد که در زمان معاينه يک دست يا پا شبيه به وضعيت از حال رفتن سست مي‌شود. ممکن است پزشک فکر کند بيمار «تلاش خود را نمي‌کند»؛ در واقع، مبتلايان به ضعف اندام عصبي معمولاً درمي‌يابند که هرچه بيشتر تلاش مي‌کنند، عضو ضعيف‌تر مي‌شود.
پزشک معمولاً تغييراتي در واکنش يا شواهدي از بيماري‌هاي عصبي ساختاري (مانند سکته‌ي مغزي يا اسکلروز چندگانه) پيدا نمي‌کند.
براي تشخيص ضعف اندام عصبي ممکن است به انجام اسکن و ساير آزمايش‌ها نياز باشد. نتايج اين آزمايش‌ها معمولاً طبيعي است، مگر اينکه علاوه بر ضعف اندام عصبي يک بيماري عصبي متفاوت ديگر نيز وجود داشته باشد.

چه علائم ديگري وجود دارد؟
اين احتمال وجود دارد که همانند ديگر افراد مبتلا به ضعف اندام عصبي، بيماري شما تنها يک نشانه نداشته باشد. در زير علائم ديگري ذکر شده که ممکن است آنها را در خود پيدا کنيد:
بي‌حسي يا حس خارش اختلال خواب حملات شبيه به صرع هستند، اما حمله‌ي صرع نيستند
خستگي دشواري در پيدا کردن عبارت درست درماندگي يا خشم
درد دست يا پا لکنت زبان احساس ناخوشي
درد کمر يا گردن تاري ديد کمبود لذت
سردرد مشکلات مثانه يا روده نگراني
تمرکز ضعيف نوعي احساس سبکي همراه با اين حس که اشياي دور و بر واقعي نيستند (احساس گسستگي) ترس

آيا احساس من واقعي است؟
از آنجايي که در تصويربرداري مغز چيزي مشاهده نمي‌شود، علائم بيماري شما متغير است و امکان دارد کسي را پيدا نکنيد که اطلاعي در اين مورد داشته باشد، ممکن است گاهي به شک بيفتيد که آيا اين مشکلات همه «زاييده‌ي ذهن» شما يا «فقط تصور» شما هستند؟
پاسخ اين است که اين فقط تصور شما نيست و نشانه‌ها ساخته و پرداخته‎ي شما نيستند. شما ديوانه نشده‌ايد؛ شما ضعف اندام عصبي داريد.
در ضعف اندام عصبي، تمام بخش‌هاي سيستم عصبي سر جاي خود قرار دارند، اما کار خود را به‌درستي انجام نمي‌دهند؛ به‌طوري‌که هنگامي که شما سعي مي‌کنيد دست يا پاي خود را حرکت دهيد، آنها آنطور که بايد کار نمي‌کنند.
اگر فرض کنيم شما يک رايانه هستيد، مي‌توانيم بگوييم شما هيچ مشکل سخت افزاري‌اي نداريد؛ مشکل شما نرم‌افزاري است.
افراد مبتلا به ضعف اندام عصبي اغلب نگران هستند که متخصصان بهداشت مشکل آنها را باور نکنند. اين احساس که کسي به شما اعتماد ندارد، يکي از بزرگ‌ترين مشکلاتي است که بايد به آن پرداخته شود.
همه‌ي پزشکان و پرستاران در برخورد با نشانه‌هاي عصبي مانند اينها آموزش نديده‌اند و گاهي نمي‌دانند بايد براي کمک چه کاري انجام دهند. اين موضوع گاهي باعث مي‌شود شما احساس کنيد که رها شده يا ناديده گرفته شده‌ايد.

چرا اين اتفاق افتاده است؟
ضعف اندام عصبي يک مشکل پيچيده است و به دلايل مختلفي به وجود مي‌آيد؛ و هرچند اغلب با احساسات نااميدي، نگراني و احساس ناخوشي همراه است، اما اين احساسات علت مشکل نيستند.
موقعيت‌هاي مختلفي وجود دارد که ضعف اندام عصبي مي‌تواند خود را نشان دهد. به‌عنوان مثال:
• پس از يک آسيب فيزيکي
• همراه با درد (به‌خصوص درد شديد گردن يا پشت)
• همراه با يک حمله‌ي هراس يا نفس‌نفس زدن (برخي افراد در زمان شروع علائم نوعي احساس گيجي ترس‌آور را ـ تحت عنوان گسستگي ـ تجربه مي‌کنند)
• در زمان بيماري همراه با خستگي شديد يا در زمان استراحت در بستر
• بعد از به هوش آمدن، پس از بيهوشي عمومي
• همراه با حمله‌ي ميگرن
شما ممکن است در يکي از اين دسته‌ها قرار گيريد، گرچه براي برخي هيچ‌يک از اين موارد مرتبط به‌نظر نمي‌رسد.

روش‌هاي بهبودي
پزشکان و ديگر متخصصان بهداشت در حال حاضر سعي دارند بيشتر در مورد مشکلات زندگي روزمره‌ي بيماران مبتلا به ضعف اندام عصبي اطلاعات کسب کنند. خوب است افرادي که از شما مراقبت مي‌کنند، همه‌ي نشانه‌هاي بيماري شما ـ و نه فقط دست يا پاي آسيب‌ديده ـ را مد نظر قرار دهند.
اينکه قادر به توضيح علائم خود به افراد ديگر نباشيد، مي‌تواند باعث احساس سرخوردگي در شما شود؛ به‌خصوص زماني که علائم بسيار ناتوان‌کننده است. البته که ساده‌تر است به ديگران بگوييد سکته کرده‌ايد و مشکلاتتان به اين خاطر به‌وجود آمده است، زيرا مردم با اين مشکل آشنا هستند و با آن همدردي مي‌کنند. با اين حال، ضعف اندام عصبي به‌طور فزاينده‌اي به‌عنوان يک مشکل رايج در بيماري‌هاي مغز و اعصاب شناخته مي‌شود و آگاهي عمومي در طول زمان بهتر خواهد شد.
بسيار مهم است که بدانيد و به خودتان يادآوري کنيد که حتي پس از تجربه‌ي طولاني‌مدت علائم نيز امکان بهبودي براي شما وجود دارد.

اطمينان به تشخيص بيماري
اگر ضعف اندام عصبي داريد، واقعاً مهم است که به تشخيص بيماري خود اطمينان داشته باشيد. اگر به تشخيص اعتماد نداشته باشيد، انجام بسياري از کارهايي که براي غلبه بر اين مشکل ضروري است مشکل‌تر خواهد شد
اگر اين بيماري براي شما تشخيص داده شده است، اما شما به آن مطمئن نيستيد، چندين مورد وجود دارد که مي‌توانيد آنها را بررسي کنيد:
• دوباره به متخصص خود مراجعه کنيد و از او بخواهيد يک بار ديگر برايتان توضيح دهد چرا اين تشخيص را داده‌ است. لازم است در زمان معاينه علائمي که قبل‌تر به آن اشاره شد، ديده شده باشد.
• شايد شما به اين علت تشخيص ضعف اندام عصبي را رد مي‌کنيد که پزشکي به شما گفته است که اين مشکل «مرتبط با استرس» است و شما احساس استرس نداشته‌ايد. لازم است با پزشک خود صحبت کنيد. هم پزشک و هم بيمار بايد متوجه باشند که تشخيص مبتني بر ماهيت ضعف اندام است، نه وجود يا فقدان استرس.
• ممکن شما در مورد ابتلا به يک بيماري ديگر ـ مانند سکته يا اسکلروز چندگانه (ام‌اس) ـ نگراني دائمي‌ داشته باشيد و نتوانيد خود را از آن برهانيد؛ حتي اگر بدانيد منطقي نيست (درست مانند افرادي که ترس از پرواز دارند؛ با وجود اينکه مي‌دانند ترسشان منطقي نيست). به اين حالت «خودبيمارانگاري» گفته مي‌شود که تنها در درصد کمي از افراد مبتلا به ضعف اندام عصبي وجود دارد، اما ارزش تشخيص را دارد؛ زيرا معمولاً مي‌تواند با موفقيت درمان شود.

اتخاذ يک روش توان‌بخشي براي بهبودي
افراد مبتلا به علائم ضعف اندام عصبي اغلب خستگي، ضعف يا دردي دارند که با تمرين و فعاليت بدتر مي‌شود. براي غلبه بر اين مشکل، بايد به‌تدريج ميزان فعاليت روزمره‌ي خود را افزايش دهيد.
يک اشتباه رايج چنين است که افزايش فعاليت منجر به افزايش نشانه‌ها مي‌شود. اين باور باعث مي‌شود شما احساس کنيد که وضعيتتان بدتر شده است يا پشت يا ماهيچه‌هايتان آسيب خواهد ديد.
مهم است به ياد داشته باشيد که اگر اين فعاليت‌ها را به‌آرامي انجام دهيد، آسيب رخ نمي‌دهد. درست است که فعاليت ممکن است باعث بدتر شدن علائم شود، اما باعث آسيب بيشتر نمي‌شود.
يک مشکل رايج در توان‌بخشي تمايل به انجام تمرين زياد در يک روز پرانرژي و سپس احساس بدتر شدن در همان روز يا روز بعد از آن است.
• بهتر شدن نياز به بررسي علائم دارد که ممکن است روزبه‌روز تغيير کنند.
• احتمالاً روزهاي خوب و بدي را تجربه خواهيد کرد. ممکن است روزهايي وجود داشته باشد که احساس مي‌کنيد «دوباره به خانه‌ي اول» برگشته‌ايد.
• بايد در زمان تلاش براي بهبودي، انتظار «عود» را نيز داشته باشيد. لازم است به ياد داشته باشيد که هر عود به بدي آخرين مورد نيست و بهبودي به‌کندي و تدريجي در حال وقوع است.
بدتر شدن علائم روحيه را تضعيف مي‌کند، اما قابل انتظار است. اين براي افرادي که تلاش مي‌کنند از يک بيماري ناتوان‌کننده رهايي يابند، يک اتفاق معمول است. نمودار زير نشان مي‌دهد که چه اتفاقي مي‌افتد.

مهم اين است که نه زياده‌روي کنيد و نه کاملاً از فعاليت دست بکشيد:
• يک فعاليت مختصر براي خودتان در نظر بگيريد. مثلاً رفتن به مغازه يا يک کار کوچک در خانه. کاري را که انتخاب مي‌کنيد، سبک‌تر از فعاليتي باشد که در بهترين روزتان انجام مي‌دهيد، اما سنگين‌تر از کاري باشد که در بدترين حال و روزتان انجام مي‌دهيد.
• هر روز به همان ميزان به فعاليت بپردازيد. خيلي زود ـ شايد بعد از چند هفته ـ متوجه مي‌شويد که اين سطح فعاليت شما را فقط کمي ضعيف‌تر و خسته‌تر از گذشته مي‌کند يا فقط درد کمي را باعث مي‌شود. پس از آن مي‌توانيد کمي زمان و سرعت فعاليت را افزايش دهيد و دوباره اين روند را تکرار کنيد.
شما همچنان روزهايي را خواهيد ديد که احساس مي‌کنيد در حال برگشت به خانه‌ي اول خود هستيد؛ سعي کنيد روي اين موضوع تمرکز کنيد که به‌آرامي در حال بهبودي هستيد.
در کل «حرف زدن ساده‌تر از عمل کردن» است و موفقيت به انگيزه‌ي شما نياز دارد.
هر چه فعاليت‌هاي بيشتري انجام دهيد، علائم کمتري خواهيد داشت. اين روند ممکن است چند هفته طول بکشد، اما اگر علائم شما ماه‌ها طول کشيده است، ممکن است زمان بيشتري هم براي بهبودي نياز باشد.

فيزيوتراپي
خوب است اگر مي‌توانيد يک فيزيوتراپيست پيدا کنيد که در خصوص ضعف اندام عصبي تجربه دارد.
فيزيوتراپيست شما را در زمينه‌ي کمک به خود و توان‌بخشي‌ راهنمايي مي‌کند. به ياد داشته باشيد که او کار درمان شما را انجام نمي‌دهد.
ممکن است متوجه شويد زماني که بيشترين تلاش را براي حرکت انجام مي‌دهيد ضعف شما بيشتر و وقتي حواستان پرت است، ضعف کمتر مي‌شود. فيزيوتراپيست مي‌تواند با تمريناتي که تمام بدن را شامل مي‌شود، به شما کمک کند وقتي در حال حرکت هستيد، از فکر کردن در مورد اندام‌هاي خود اجتناب کنيد.
فيزيوتراپيست‌ها و کاردرمانگران حرفه‌اي اغلب در اين شرايط بسيار مفيد هستند. آنها بنا بر محدوديت‌هاي روزمره‌ي افراد و بدون توجه به علت‌هاي زمينه‌اي کار مي‌کنند. آنها مي‌توانند يک برنامه‌ي ورزشي تدريجي متناسب با علائم خاص شما طراحي و به شما کمک کنند بر طبق آن عمل کنيد.
همچنين ممکن است کاردرمانگر شما پرستار بهداشت حرفه‌اي را به کار گيرد که مي‌تواند با شما، پزشک و کاردرمانگر مراحل بهبودي را برنامه‌ريزي و در اين باره با آنها مشاوره و همکاري کند.

درمان دارويي
درمان با داروهاي ضد افسردگي مي‌تواند براي برخي از بيماران مبتلا به ضعف اندام عصبي مفيد باشد؛ حتي اگر احساس افسردگي نداشته باشند. اين داروها مانند آرام‌بخش‌ها يا مسکن‌ها اعتيادآور نيستند و به شما آسيبي نمي‌رسانند. اين داروها به‌عنوان تقويت‌کننده‌هاي اعصاب کار مي‌کنند، عدم تعادل در مواد شيميايي مغز را بهبود مي‌دهند و باعث مي‌شوند سيستم عصبي شما دوباره بهتر کار کند؛ به‌خصوص اگر در خوابيدن مشکل داشته باشيد. بدون اين داروها نيز امکان بهبودي وجود دارد، اما داروها احتمال موفقيت را افزايش مي‌دهند.

مديريت استرس
در گذشته پزشکان تصور مي‌کردند افراد مبتلا به ضعف اندام عصبي به‌علت استرس‌هاي اخير در زندگي‌شان دچار علائم بيماري مي‌شوند. ما اکنون مي‌دانيم که اين موضوع براي بسياري از افراد صدق نمي‌کند و اصرار يک متخصص بهداشت براي وجود نوعي استرس مي‌تواند بي‌نتيجه باشد.
با اين حال، بسياري از افراد مبتلا به ضعف اندام عصبي ممکن است به‌علت ابهام و نگراني از خود علائم يا عوامل خارجي ديگر تحت استرس قرار گيرند.
گفتگو با خانواده، دوستان يا يک متخصص بهداشت يا مشاور مي‌تواند به تلاش براي غلبه بر اين نگراني‌ها کمک کند.
روان‌شناسان و روان‌پزشکان همچنين مي‌توانند در صورت بروز اضطراب، افسردگي يا حملات هراس ناگهاني همراه با ضعف اندام عصبي به شما کمک کنند. آنها همچنين مي‌توانند براي سازگاري با فراز و نشيب‌هاي اجتناب‌ناپذير حين توان‌بخشي و تشخيص بيماري کمک کنند.

از کجا مي‌توانم اطلاعات بيشتري کسب کنم؟
اطلاعات بيشتري در مورد ضعف اندام عصبي، ساير علائم عصبي کارکردي و علائم مرتبط با آن ـ مانند درد و خستگي ـ در وب‌سايت زير وجود دارد:
www.neurosymptoms.org

اين بروشور را دکتر جان استون استاد بيماري‌هاي مغز و اعصاب دانشگاه ادينبورا تهيه و دکتر محمد اربابي استاد عصب‌روان‌پزشکي دانشگاه تهران، آن را ترجمه کرده است.